Bereidt het onderwijs voor op gisteren of stoomt het klaar voor morgen?
- Danielle Schreurs
- 3 nov
- 4 minuten om te lezen
Mijn zoon gaat naar de middelbare school. Afgelopen winter struinden we samen de open dagen af. Wat me daar vooral opviel? De lokalen zagen er bijna hetzelfde uit als in 1991, het jaar dat ik zelf naar de brugklas ging. Zelfs de lesstof lijkt nauwelijks veranderd; van andere ouders hoor ik dat ook zij flashbacks krijgen naar hun eigen schooltijd.
Als toekomstverkenner kan ik dat niet los zien van de wereld buiten de schoolmuren. De wereld bevindt zich in een snelkookpan van verandering. Op gebied van technologie, cultuur, ecologie en Ā politiek. En binnen? Daar houden we vast aan een systeem dat jongeren vooral zekerheid lijkt te beloven. Of is dat schijnzekerheid? Kortom: hoe bereidt het onderwijs hen voor op een toekomst die steeds minder voorspelbaar is?
Van de beste naar de veerkrachtigste
In het laatste schoolrapport van mijn zoon lees ik dat zijn juf hem stimuleert de beste versie van zichzelf te worden. Maar wat betekent dat precies? Moet je maximale economische waarde hebben om te slagen, of alles uit het leven halen omdat de tijd beperkt is?
Het huidige onderwijs- en economische systeem lijkt jongeren steeds meer op te jagen. Maar is dat houdbaar in een wereld waar burn-outs onder jongeren alarmerend stijgen? Toetsen stapelen zich op, terwijl de effectiviteit ervan steeds vaker ter discussie staat. Vier Haarlemse basisscholen (1) weigerden dit jaar de doorstroomtoets af te nemen, onder meer omdat het kinderen in een vroeg stadium in competitie brengt en het veilige pedagogische klimaat ondermijnt.
Tegelijkertijd staat de waarde van een diploma onder druk. In de VS en het VK keren steeds meer jongeren de universiteit de rug toe: hoge kosten, torenhoge studieschulden en tegenvallende baankansen maken het academische pad minder aantrekkelijk. In Nederland krijgt het mbo juist meer aanzien. Sommige mbo-banen betalen zelfs beter dan hbo- of wo-functies, vooral in sectoren met personeelstekorten zoals techniek, zorg, bouw en logistiek.
Deze verschuiving ondermijnt het oude hiĆ«rarchische denken: hoe hoger opgeleid, hoe beter. Diplomaās zijn niet langer hĆ©t gouden ticket. Werkgevers kijken steeds vaker verder dan het cv: wat kan iemand Ć©cht, en hoe leert hij of zij nieuwe vaardigheden? Zorginstelling ās Heeren Loo (2) laat diploma-eisen deels los: talent, ervaring en ambitie zijn leidend. Is er een match? Dan wordt een passende functie gezocht en een persoonlijke leerroute uitgestippeld om ontbrekende kennis of vaardigheden alsnog te ontwikkelen.
Misschien vragen deze ontwikkelingen om een ander narratief: hoe veerkrachtiger opgeleid, hoe beter. Zodat we niet langer alles uit onze kinderen proberen te persen, maar hen leren zichzelf steeds opnieuw uit te vinden.
De sociale opdracht voor het onderwijs
In groep acht zitten kinderen van verschillende komaf en met voorkeuren voor theoretisch of praktisch onderwijs nog bij elkaar, maar in de brugklas ontmoeten VWO- en VMBO-leerlingen elkaar niet meer. Toekomstig theoretisch en praktisch geschoolden werken vanaf dan niet meer samen. In het artikel āIn heel Holland staat een zuilā van De Correspondent (3) valt te lezen hoe hoogopgeleiden zich steeds meer afzonderen in eigen buurten en sportclubs, waardoor een wij-zij gevoel richting praktisch opgeleiden ontstaat. Dit komt het toch al broze sociale weefsel in een geĆÆndividualiseerde samenleving niet ten goede.
De roep om veerkracht is luider dan ooit. SCP-directeur Karen van Oudenhoven schrijft in haar column (4) in het FD dat we niet alleen een noodpakket nodig hebben, maar moeten inzetten op de veerkracht van mensen. āHet vraagt om een samenleving waarin we nieuwsgierig op zoek gaan naar oplossingen en elkaar helpen. Gemeenschappen waarin mensen elkaar vertrouwen, gaan beter om met onverwachte incidenten en zijn creatiever.ā Ook de denktank Denkwerk (5) pleit voor samenredzaamheid: vermogen om samen te handelen, steun te organiseren en verantwoordelijkheid te delen. Het Haagse Edith Stein College loopt hierin voorop (6). Daar smelten 72 nationaliteiten Ć©n uiteenlopende sociale klassen samen tot een hechte gemeenschap. In projectgroepen werken leerlingen aan maatschappelijke vraagstukken, zoals een groen schoolplein, waarbij iedereen zijn perspectief en vaardigheden inbrengt en leert van Ć©n met elkaar.
Kortom, de nieuwe opdracht van het onderwijs is leeromgevingen creƫren waarin jongeren veerkrachtig worden als individu Ʃn als gemeenschap. Waar ze oefenen in empathie, vertrouwen, dialoog en samenleven met andersdenkenden.
Samenwerken met kunstmatige intelligentie
Tenslotte staat er een roze olifant in de onderwijskamer: kunstmatige intelligentie. AI schrijft scripties en maakt huiswerk. Onderzoek van Futurewhiz (7) toont aan dat 77% van de scholieren AI gebruikt voor schoolopdrachten. Tegelijkertijd verandert AI banen of laat ze verdwijnen. Sneller dan schoolcurricula kunnen bijhouden.
Sommige docenten proberen AI buiten de deur te houden, terwijl Estland experimenteert met onderwijs waarin kinderen vanaf jonge leeftijd leren samenwerken met AI. In het Parool (8) meldde de Estse minister dat schoolopdrachten vooraf worden getest op AI-bestendigheid: als AI ze eenvoudig kan oplossen, zijn ze niet geschikt. Kinderen leren ook hoe algoritmes werken, ze kritisch te bevragen en digitale tools zelf te ontwikkelen.
Dit roept de vraag op: welke basiskennis en -vaardigheden zijn nodig om effectief samen te werken met AI? Zo is er bijvoorbeeld context nodig om uitkomsten van AI-modellen, zoals ChatGPT, te kunnen interpreteren. Welke huidige lesstof kan verdwijnen, en welke vaardigheden blijven cruciaal voor taken die AI nooit kan overnemen?
De toekomst?
Het onderwijs van de toekomst hoeft geen sciencefiction-decor te zijn. Het vraagt eerder om een mentaliteitsverandering. Durven we het oude los te laten en de lokalen, toetsen en zelfs de lesstof eigentijds te maken? Kunnen we scholen omvormen tot oefenplaatsen voor nieuwsgierigheid, veerkracht, empathie en innovatie? Misschien begint die transformatie wel met Ć©Ć©n simpele vraag: bereiden we onze kinderen voor op Ć³ns verleden of op hĆŗn toekomst?
Dit artikel is geschreven op uitnodiging van de organisatoren van de Trendrede.
Opmerkingen