Is het jullie ook opgevallen? Al een maand heb ik niemand meer over robotisering gehoord. We hebben het nu alleen nog maar over mensen. Over mensen die cruciaal zijn als het er echt op aan komt. Zij die werken in de zorg, het onderwijs, de schoonmaak, de voedselketen, bij hulpverleningsdiensten of in de informatievoorziening. Je weet wel: die mensen die twee maanden geleden nog op het Malieveld stonden met creatieve spandoeken. Ze eisten meer salaris, maar bovenal erkenning en minder bullshit taken. Met de erkenning zit het inmiddels wel snor. Ook blijkt dat besluiten ineens razendsnel genomen kunnen worden. Mijn voormalige collega’s in een Utrechts ziekenhuis staan versteld van de lichtsnelheid waarmee knopen worden doorgehakt.
Daadkracht is in, bullshit is uit.
Deze crisis legt twee trends bloot die zich al een tijdje ontvouwden. Namelijk de herwaardering van de mens en de ontregeling. Hoe zit dat precies?
De mens als robot
In de afgelopen decennia moest alles efficiënter, leaner en goedkoper terwijl de kwaliteit omhoog moest. De lucht werd uit het systeem geperst. Vijf minuten voor billen wassen of toetsen nakijken. Op adem komen deed je maar thuis en je hart luchten in de pauze. Als je die nog had tenminste. En zo kreeg de mens de karaktertrekken van een robot: alles moest tijdig, snel, accuraat, foutloos, flexibel en met een constante kwaliteit. Zonde, want de mens heeft hele andere kwaliteiten die in deze crisis onomstotelijk komen bovendrijven. Empathie, motivatie, creativiteit en samenwerking voeren nu de boventoon. Zo hebben 20.000 ex-zorgmedewerkers zich aangemeld om bij te springen. Soms zelfs gesteund door de werkgever. Verzekeraar Achmea stelt medewerkers bijvoorbeeld vrij van hun gewone werkzaamheden.
Maakbare wereld
Daarnaast werd de boel dichtgeregeld. Er kwamen alleen maar meer protocollen, toetsingscriteria, keurmerken, dashboards, turflijstjes en vinkjes; er ging niks vanaf. Vaak gebaseerd op wantrouwen in de mens. Dit was dé manier om controle te houden in een maakbare wereld. Schijncontrole blijkt nu. Want ons aardse leven bleek niet maakbaar en controleerbaar. Daarnaast leidde deze regeltsunami tot een hogere werkdruk. Want, zo waarschuwde de WRR onlangs nog: “Ook al zijn Nederlanders steeds hoger opgeleid, ze krijgen minder vrijheid om te bepalen op welke manier ze hun werk uitvoeren: hun autonomie neemt af”.
Menselijke maat
Toch kozen sommigen organisaties al vóór deze crisis om meer aandacht te schenken aan de mens. Een aantal voorbeelden:
Supermarkt Jumbo opende een kletskassa voor mensen die juíst behoefte hadden aan een praatje om zo de eenzaamheid tegen te gaan. D
Outdoor kledingbedrijf Patagonia stimuleert een goede werk-privé balans, door o.a. gratis kinderopvang op de hoofdkantoren aan te bieden. Daarnaast hanteren ze in de winkels beperkte openingstijden, zodat het personeel tijd overhoudt voor familie of hobby's.
Buurtzorg zorgde voor een aardverschuiving in de thuiszorg door een organisatie zonder managers te introduceren. Zij werken met kleinschalige, zelforganiserende teams waar menselijkheid boven bureaucratie gaat en waarbij een goede relatie tussen cliënten en zorgverleners het uitgangspunt is.
Ook in het Utrechtse advocatenkantoor Bruggink van der Velden ontbreken managementlagen. Bovendien werken alle medewerkers vier dagen op plekken en tijdstippen die ze zelf bepalen en mogen ze zelf weten hoeveel vakantiedagen ze opnemen. Een kwestie van transparantie én vertrouwen.
Telkens als ik hierover vertel in trendpresentaties, maakt het publiek driftig aantekeningen. Na afloop krijg ik zonder uitzondering te horen dat deze voorbeelden hen inspireren, maar dat de praktijk zo weerbarstig is.
Mensen willen namelijk niet worden gezien als een efficiënt productiemiddel, maar willen gewaardeerd worden om hun unieke talenten en waardevolle bijdragen.
Blijkbaar is deze crisis nodig om de mensheid wakker te schudden. Zonder twijfel zet de aandacht voor de menselijke maat zich voort in het post Corona tijdperk.
Laat ik voorop stellen dat we naast menselijke kwaliteiten óók de kwaliteiten van robots, machines en algoritmes nodig hebben.
Maar laten we voortaan niet meer beginnen met de vraag:
Wat kunnen we robotiseren?
Maar met:
Welk mensenwerk willen we behouden?
En minstens zo belangrijk:
Hoe gaan we dit op een menswaardige manier organiseren?
Deze crisis laat zien dat de mens ertoe doet. En de robots, algoritmes en machines? Die ondersteunen óns. En niet andersom.