Grip. Die was ik even kwijt, want ik ging te hard. De telefoon stond roodgloeiend en de mailbox stroomde vol met aanvragen. En ik zei bijna overal ja op. Mijn hoofd had er zin in, maar de rest van mijn lijf weigerde mee te doen aan mijn zelfgecreëerde ratrace. Dus moest ik terug van de vijfde naar de eerste versnelling. Een time-out en goede coach hebben ervoor gezorgd dat de energie inmiddels weer stroomt en dat ik enkele levenslessen rijker ben. Een enorme luxepositie, want ik beschik over de middelen en een netwerk om mezelf weer op de rit te krijgen. Ik besef me maar al te goed dat dit makkelijker is als je er warmpjes bijzit in de bovenste lagen van de behoeftenpiramide van Maslow.
De verkiezingsuitslag leert dat niet iedereen grip op z’n leven ervaart. Een groeiende groep mensen wil de regie over het eigen leven terug. Ze staan op 'standje overleven' in de kelder van Maslow’s piramide. Voldoende eten en drinken (onderste laag) en een dak boven je hoofd (tweede laag) is voor deze groep niet vanzelfsprekend. Ruim 1 miljoen mensen leeft in Nederland onder of rond de armoedegrens. Daarvan behoren volgens de Sociaal Economische Raad 220.000 mensen tot de werkenden armen: mensen met een baan waarmee ze niet rond kunnen komen. Dus stel je voor: je werkt je een slag in de rondte, maar je kunt de boodschappen en energierekening niet betalen. Deze mensen zijn niet bezig met leren en ontwikkelen, maar met overleven. Op een wankel fundament kun je immers niet bouwen.
In het rapport Grip van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) valt te lezen dat gebrek aan grip de gezondheid aantast en de levenstevredenheid vermindert. Tevens stellen mensen belangrijke levenskeuzes uit, zoals een relatie aangaan, samenwonen of kinderen krijgen. Dit doet zich vooral voor bij jongeren en huishoudens met lage (midden)inkomens. En de gevolgen zijn niet mals.
Meer stress, minder voortplanting
Als we inzoomen op jongeren uit (voornamelijk) Generatie Z dan gaf in 2022 één op de vier werkenden in de leeftijd van 18-34 jaar aan burn-outklachten te ervaren. Uit onderzoek van TNO en het CBS blijken prestatiedruk, onzekerheden in het leven en sociale druk de belangrijkste oorzaken te zijn.
Onzekerheden in de werk- en woonsituatie belemmeren persoonlijke ontwikkeling en geven een pessimistisch toekomstperspectief
Financiële onzekerheid, zoals inflatie, hoge hypotheeklasten en studieschuld werden vaak genoemd als bronnen van stress. Kortom: onzekerheden in de werk- en woonsituatie belemmeren persoonlijke ontwikkeling en geven een pessimistisch toekomstperspectief.
In sommige gevallen leidt dit pessimisme zelfs tot drastische keuzes. In België kiezen steeds meer jonge mannen voor sterilisatie, omdat ze er al twintiger al van overtuigd zijn dat ze nooit kinderen willen. De belangrijkste reden? Ze vrezen dat ze het financieel niet aankunnen, omdat ze ook van hun eigen ouders horen hoe duur kinderen zijn. Ook in Nederland twijfelen jongeren over hun kinderwens. Uit onderzoek van Daniël van Wijk (Rijksuniversiteit van Groningen) blijkt ook dat jongeren met een laag inkomen, een flexibel contract of een uitkering minder vaak een gezin stichten dan jongeren met een vast contract. Het is volgens hem ook duurder geworden om kinderen te krijgen. Deels komt dat door de hogere kosten, zoals gestegen huizenprijzen, maar ook doordat we hogere eisen stellen aan het ouderschap.
Vertrouwen in de werkgever
Nu kijken mensen vooral naar de overheid als het gaat om het creëren van meer bestaanszekerheid. En dat is deels terecht. Via belastingen en een wettelijk minimumloon wordt bepaald in hoeverre werk loont. Echter, het vertrouwen in de politiek daalt. Daarentegen blijkt al meerdere jaren uit de Edelman Trust Barometer dat bedrijven juist aan vertrouwen winnen. Mensen stellen namelijk het meeste vertrouwen in relaties waar ze directe invloed op hebben. Een werkgever oefent vaak directer en sneller invloed uit op maatschappelijke kwesties en daardoor heeft de werknemer ook het gevoel dat hij invloed heeft. De WRR vermeldt in haar rapport dat op het gebied van werk nog veel winst te boeken valt door bieden van meer flexibiliteit in werktijden en ruimere verlofregelingen voor mantelzorg. Kortom: via goed (HR) beleid en een mensgerichte leidinggevende kunnen medewerkers meer grip ervaren.
Zo lost Postillon hotels een deel van de studieschuld werknemers af. Voor ieder gewerkt uur maakt de hotelketen, naast het reguliere loon, ook 2,50 euro over naar de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). En ouderenzorgorganisatie Topaz bouwde een leegstand pand in hartje Leiden tijdelijk om naar studio's om starters woonruimte te kunnen bieden. Chipfabrikant ASML heeft aangekondigd om projectontwikkelaars en woningcorporaties financieel te steunen om bouwprojecten van de grond te krijgen. Hiermee willen ze de woningnood in de regio Eindhoven aanpakken die mede zo hoog is doordat het aantal werknemers van ASML razendsnel groeit. De 500 huizen die ASML helpt bouwen zijn overigens niet bedoeld voor medewerkers van het bedrijf, maar voor een doelgroep die het moeilijk heeft.
Kom uit je bubbel!
Beleid in organisaties wordt vaak gemaakt door mensen die wél grip op hun leven ervaren. Er worden prachtige vitaliteitsprogramma’s aangeboden. Wereldwijd wordt maar liefst 61 miljard dollar uitgegeven aan deze ‘corporate wellness solutions’. Maar wat blijkt uit een omvangrijke studie van Oxford-onderzoeker William Flemming? De effectiviteit van dergelijke programma’s is verwaarloosbaar. De meeste vitaliteitsprogramma’s leggen de verantwoordelijkheid voor de gezondheid namelijk bij het individu. Hierdoor blijven structurele factoren die van invloed zijn op het welzijn vaak ongemoeid. Zo hebben goed management, een acceptabele werkdruk, goede arbeidsvoorwaarden, flexibele roosters en voldoende autonomie wél een positieve invloed.
Beleid in organisaties wordt vaak gemaakt door mensen die wél grip op hun leven ervaren.
Waarom slaan werkgevers -met alle goede bedoelingen- de plank mis? Ik vermoed dat dit onder andere komt doordat mensen die het moeilijk hebben zich niet in de bubbels van het management en beleidsmakers bevinden. Om te weten wat er écht speelt, is het niet genoeg om vanuit je behaaglijke kantoor de resultaten van het medewerkerstevredenheidsonderzoek te lezen. De kans is bovendien aanwezig dat een deel van de medewerkers (laaggeletterden of digibeten) het onderzoek überhaupt niet invult.
Als je echt werk wil maken van vitaliteit en veerkracht, kom dan uit je bubbel en onderzoek welke structurele factoren het leven van mensen écht verbetert. Biedt bijvoorbeeld meer regelmogelijkheden om grip te krijgen op de werk-privé balans, geef medewerkers ademruimte in plaats van nog meer cursussen en beloon werknemers zodanig dat ze niet in armoede hoeven leven. Realiseer je dat je vanuit jouw functie invloed hebt op de levensgrip en het toekomstperspectief van je werknemers. Daar kan geen overheid tegenop.